Theo thống kê, Việt Nam nằm trong số 20 quốc gia có lượng rác thải lớn nhất và cao hơn mức trung bình của thế giới. Đến năm 2025, tỷ lệ phát sinh chất thải rắn sinh hoạt dự báo tăng 10-16%/năm. Các thành phố lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh, mỗi ngày sẽ có từ 7.000-9.000 tấn rác thải. Trong bối cảnh rác thải sinh hoạt gia tăng tiềm ẩn nguy cơ gây khủng hoảng môi trường, môi sinh, việc tìm được biện pháp hay công nghệ xử lý rác thải hiệu quả cho Việt Nam hiện nay đang là điểm “nóng” còn nhiều vướng mắc, băn khoăn mà chính quyền còn ngập ngừng chờ đợi, người dân mong ngóng.
Với chủ đề “Công nghệ xử lý rác – Lựa chọn nào phù hợp”, Tọa đàm do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 8/8/2022 nhằm trao đổi, ghi nhận ý kiến của đại biểu Quốc hội, chuyên gia, nhà quản lý, doanh nghiệp, cử tri xung quanh vấn đề này; tạo điều kiện cho các tỉnh, thành, doanh nghiệp tiếp cận và quyết định lựa chọn công nghệ phù hợp để xử lý vấn đề bức xúc hiện nay; góp phần xây dựng nền kinh tế xanh, phát triển bền vững.
Tham dự Tọa đàm có lãnh đạo của Trung ương Hội Nước sạch và Môi trường Việt Nam: Ông Nguyễn Linh Ngọc – Chủ tịch Hội, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường; ông Nguyễn Quang Huân – Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, Phó Chủ tịch Hội, Chủ tịch HĐQT Công ty CP Halcom Việt Nam; ông Nguyễn Văn Toàn – Phó Chủ tịch Hội, Tổng Biên tập Tạp chí Môi trường và Cuộc sống.
Các khách mời của Tọa đàm: Ông Nguyễn Thượng Hiền – Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường; ông Nguyễn Cao Trí – Giám đốc Phát triển Dự án, Công ty WELLE Việt Nam; GS. VS Nguyễn Quốc Sỹ – Chủ tịch Viện Công nghệ VinIT; ông Võ Tiến Dũng – Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Halcom Việt Nam; Ông Indronil Sengupta – Chủ tịch Việt Nam của Hội đồng kinh doanh ASEAN-Ấn Độ.
Lúng túng về công nghệ xử lý
Quốc hội đã quyết nghị mục tiêu về tỷ lệ thu gom, xử lý chất thải rắn sinh hoạt đô thị bảo đảm tiêu chuẩn, quy chuẩn đạt 89-90%, tỷ lệ cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng được xử lý đạt 100%. Tuy nhiên, cần sự vào cuộc quyết liệt của Chính phủ, các cấp, các ngành. Và nếu không quyết liệt thực thi, lựa chọn công nghệ phù hợp, các đô thị, thành phố không thể hoàn thành mục tiêu như Nghị quyết của Quốc hội đề ra.
Theo ông Nguyễn Cao Trí, Giám đốc Phát triển Dự án, Công ty WELLE Việt Nam, để giải quyết được vấn đề rác thải của Việt Nam hiện nay cần phải hài hòa các yếu tố về môi trường, xã hội và về tài chính. Ngoài ra cũng cần phải xem xét vấn đề khả năng chi trả hoặc khả năng thanh toán ngân sách của tỉnh tại khu vực dự án.
Ông Võ Tiến Dũng, Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Halcom Việt Nam cho biết, ở Việt Nam có nhiều dự án nhen nhóm về phát triển công nghệ xử lý rác. Tuy nhiên, mới có 2 nhà máy ở Hà Nội và Cần Thơ chính thức đi vào hoạt động. Những năm gần đây, công ty đã bắt đầu mở rộng đầu tư sang dự án về xử lý rác thải, một phần là trách nhiệm doanh nghiệp với sự phát triển chung của đất nước, một phần đa dạng hóa danh mục đầu tư của công ty. Halcom đã có liên kết với công ty của Đức, Phần Lan, Nhật Bản, mong muốn tìm ra những công nghệ tốt nhất. Tuy nhiên, hiện tại chưa có công nghệ nào thực sự được áp dụng trực tiếp tại Việt Nam.
Ông Nguyễn Thượng Hiền, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng, ngoài yếu tố về công nghệ, thì vấn đề về hạ tầng kỹ thuật và việc bố trí các địa điểm lưu giữ, thu gom rác thải phải phù hợp với các khu dân cư. Tiếp đó là việc lựa chọn công nghệ xử lý như thế nào cho phù hợp cũng đang là vấn đề cấp bách. Chúng ta nên lựa chọn các công nghệ xử lý khác nhau để phù hợp với tính chất, thành phần và điều kiện tự nhiên của các địa phương.
GS.VS Nguyễn Quốc Sỹ, Chủ tịch Viện Công nghệ VinIT đánh giá, có thể nói, việc xử lý rác thải ở Việt Nam là khó nhất. Khó không chỉ ở phân loại, mà còn ở độ ẩm cao, nhiệt lượng thấp…. Và một trong những bài toán khó nhất hiện nay là việc ứng dụng công nghệ tiên tiến vào xử lý rác. Về thói quen, tác phong sinh hoạt của người Việt, việc phân loại rác, thu gom gặp khó khăn hơn rất nhiều so với các nước khác. Đây không phải là vấn đề một sớm một chiều mà chúng ta có thể thay đổi được. Tới đây, nếu người dân không thực hiện phân loại rác thì sẽ bị xử phạt. Nhưng trong quá trình chưa xử lý được chúng ta phải có những bước đệm, lộ trình.
Đồng tình với quan điểm của ông Sỹ, ông Nguyễn Linh Ngọc, Chủ tịch Hội Nước sạch và Môi trường Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng, hiện nay chúng ta vẫn đang rất lúng túng về công nghệ xử lý, về chính sách và về giá thành.
Theo ông Ngọc, đầu tiên, Bộ Tài nguyên và Môi trường cần phải tìm hiểu, nghiên cứu chính sách rõ ràng. Trong Luật Bảo vệ môi trường 2020 đã nêu rõ, việc phân loại rác tại nguồn là việc cốt yếu và căn bản để xử lý rác thải. Đơn cử, tại hai xã Dục Tú, Liên Hà huyện Đông Anh, người dân đã phân loại rác tại nguồn rất tốt.
Còn đối với rác hiện nay đang tồn đọng tại các bãi rác tập trung, chúng ta bắt buộc phải xử lý. Bộ Tài nguyên và Môi trường cần phải có chính sách phù hợp cho vấn đề này. Nếu doanh nghiệp nào có thể xử lý hết rác thải tại các bãi chứa mà vẫn đảm bảo các yếu tố môi trường thì có thể khai thác phần đất sau khi xử lý.
Đi tìm một công nghệ nào để làm sạch lượng rác thải ngay lúc này cực kỳ khó khăn. Nhưng công nghệ hay chính sách phù hợp thì có thể trong thời gian ngắn giải quyết được vấn đề rác tồn đọng. Còn về tương lai lâu dài chúng ta vẫn bắt buộc phải phân loại rác tại nguồn.
Theo ông Nguyễn Quang Huân, Ủy viên Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội, hiện 70% lượng rác ở nước ta đang xử lý theo hướng chôn lấp. Nhưng chỉ 2% trong số này được chôn lấp đúng cách, nghĩa là đúng tiêu chuẩn hợp vệ sinh, bãi rác phải thu được nước thải rác…
Bên cạnh đó, hiện còn có công nghệ xử lý rác thải để sản xuất biogas và phân bón khoáng hữu cơ; xử lý rác hữu cơ thành phân compost, phân vi sinh; công nghệ đốt rác không phát điện… những công nghệ này cũng gặp khó khăn bởi công tác phân loại rác chưa được thực hiện và còn gây ô nhiễm.
Gần đây nhất Thông tư 02/2022/TT-BTNMT quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường của Bộ Tài nguyên và Môi trường, nhưng muốn áp dụng công nghệ đốt rác và phát điện thì phải khuyến khích phân loại được rác. Tuy nhiên, cũng có độ trễ trong quá trình triển khai truyền thông, vận động người dân thực hiện khâu phân loại ngay từ đầu nguồn.
Trong tháng 8 hoặc tháng 9 tới đây, Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường sẽ chủ trì phiên giải trình chất thải rắn toàn quốc theo nhiệm vụ Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao.
“Hiện Ủy ban đã tiến hành khảo sát ở các địa phương, sắp tới sẽ làm việc các bộ, ban, ngành để có báo cáo cụ thể, tìm ra lý do là tại sao chúng ta chưa xử lý được rác thải triệt để và lựa chọn công nghệ gì cho phù hợp. Lúc đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường, Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ có ý kiến cụ thể hơn”, ông Nguyễn Quang Huân nói.
Đâu là tiêu chí lựa chọn công nghệ phù hợp?
Theo ông Huân, Bộ Khoa học và Công nghệ kết hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường cần có những hướng dẫn cụ thể cho các địa phương về các loại tiêu chí công nghệ. Công nghệ nào áp dụng trong bối cảnh chúng ta chưa phân loại rác tại nguồn như hiện nay, hoặc là có địa phương đã phân loại rồi nhưng do điều kiện hạ tầng trong quá trình trung chuyển, vận chuyển lại phải trộn lẫn. Để xử lý được, việc đầu tiên công nghệ phải đáp ứng được, đó chính là phải phân loại được rác theo tinh thần của Thông tư 02 của Bộ Tài nguyên và Môi trường.
Tiêu chí thứ hai là phải chế biến thành các sản phẩm có thể tiêu thụ được trên thị trường và thân thiện với môi trường. Hoặc là bán điện, hoặc tạo ra khí gas dùng sản xuất điện, viên RDF hay tạo ra phân vi sinh… Tiêu chí thứ ba là nếu doanh nghiệp đã đốt rác mà lại làm ô nhiễm môi trường thì phải tuyệt đối cấm. Tiêu chí cuối cùng là lượng tro xỉ mang chôn lấp cần phải giới hạn khối lượng, chứ không thể lên tới 25-30% thì không còn gì xử lý.
Trả lời cho câu hỏi liệu “Công nghệ có phải là điểm nghẽn trong xử lý rác thải?”, ông Nguyễn Thượng Hiền nhận định, vướng mắc ở đây không phải vấn đề công nghệ mà vấn đề là chúng ta lựa chọn công nghệ nào cho phù hợp với điều kiện kinh tế, tự nhiên, môi trường từng địa phương. Trong đó, vấn đề đặc biệt được quan tâm là lượng tài chính chi trả cho công nghệ, khả năng triển khai ứng dụng có khả quan, hiệu quả không.
Về cơ bản, hiện nay hệ thống các văn bản pháp luật, quy định, tiêu chuẩn, quy chuẩn, tiêu chí về phân loại, vận chuyển và xử lý rác đã khá đầy đủ. Trên cơ sở quy định của Luật Bảo vệ môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường cơ bản đã ban hành đầy đủ các văn bản pháp luật như: Trình Chính phủ ban hành Nghị định số 08/2022/NĐ-CP, trong đó có các quy định về xử lý chất thải; ban hành các văn bản như tiêu chí về công nghệ xử lý rác thải sinh hoạt, tiến hành lấy ý kiến các Bộ, ngành để ban hành Bộ tiêu chí phân loạt chất thải tại nguồn. Dựa trên các quy định hiện hành và điều kiện tự nhiên, kinh tế cùng bộ tiêu chí này, các địa phương có thể đưa ra sự lựa chọn công nghệ xử lý rác thải phù hợp. Các tỉnh, thành sẽ là đơn vị quyết định lựa chọn công nghệ nào cho việc xử lý rác ở địa phương mình…
Hiện nay đã có các quy chuẩn về xử lý rác thải, nước rỉ rác đã có quy định được ban hành từ năm 2009 đối với bãi chôn lấp rác thải hợp vệ sinh. Việc đốt chất thải rắn sinh hoạt đang được áp dụng theo Quy chuẩn 61, hiện nay Bộ Tài nguyên và Môi trường đang có những sửa đổi, bổ sung cho phù hợp điều kiện hiện tại.
Đối với một số công nghệ mà Việt Nam chưa từng có, chưa áp dụng thì chúng ta áp dụng đúng theo quy định của nước đang phát triển, khi đưa công nghệ đó vào Việt Nam. Do đó chúng ta không lo về việc không có quy định, quy chuẩn phù hợp cho các công nghệ mới.
Tiếp đó, đối với tiêu chí về các công nghệ xử lý rác, chúng ta cần tuân thủ nghiêm các quy định của Luật Bảo vệ môi trường và Thông tư 02 của Bộ Tài nguyên và Môi trường. Hiện nay, để áp dụng công nghệ xử lý rác ở Việt Nam cần bảo đảm 3 nội dung là bảo đảm về công nghệ, môi trường, xã hội (đáp ứng được các tiêu chuẩn, quy chuẩn, sự hài lòng của người dân…) và kinh tế (giá thành phù hợp). Công nghệ xử lý phù hợp cần đáp ứng đầy đủ 3 nội dung nói trên. Nếu chúng ta sử dụng công nghệ chỉ đáp ứng được một hoặc 2 nội dung thì công nghệ đó chưa phải tối ưu. Ví dụ, công nghệ xử lý tốt, bảo đảm yếu tố về môi trường, xã hội nhưng địa phương không chi trả nổi chi phí thì công nghệ đó cũng là “thất bại”. Hay công nghệ đó rẻ, môi trường tốt nhưng không phù hợp với phân loại rác thải ở địa phương đó thì chúng ta cũng không thể lựa chọn áp dụng… Do đó, công nghệ áp dụng phải có giá phù hợp, đáp ứng được các tiêu chuẩn, quy chuẩn, sự hài lòng của người dân và đúng ứng được các điều kiện tự nhiên của chính địa phương áp dụng công nghệ đó.
Mặt khác, các công nghệ xử lý rác được áp dụng cũng cần tuân thủ đúng quy định pháp luật về chuyển giao công nghệ. Theo đó, cũng có các quy định rõ về trách nhiệm của các Bộ, ngành, địa phương hữu quan… Riêng với công nghệ xử rác thải sinh hoạt, hiện nay chủ yếu thuộc thẩm quyền của UBND các tỉnh, thành phố, Sở Khoa học và Công nghệ các tỉnh, thành phố sẽ đánh giá về tiêu chí pháp luật về chuyển giao công nghệ.
Đối với việc phân cấp quản lý về bảo vệ môi trường, chúng ta cũng đã có các quy định rõ ràng, 500 nghìn tấn/ngày thuộc thẩm quyền phê duyệt đánh giá tác động môi trường thuộc Bộ Tài nguyên và Môi trường, dưới 500 nghìn tấn/ngày thì đánh giá tác động môi trường thuộc thẩm quyền phê duyệt của UBND các tỉnh, thành…
Nguồn tin và ảnh:
- Báo Đại biểu Nhân dân: Tọa đàm trực tuyến “Công nghệ xử lý rác – Lựa chọn nào phù hợp”
- VnExpress: Chưa tìm được công nghệ xử lý rác tối ưu tại Việt Nam
- Báo Nhịp sống thị trường: Việt Nam vẫn “lúng túng” trong việc lựa chọn công nghệ xử lý rác
- Báo Môi trường & Cuộc sống: Cần lựa chọn công nghệ xử lý rác phù hợp để bảo vệ môi trường